Seus in s'intrada de sa gruta de Santu Giuanni, chi si podit nai una galleria idrogeológica naturali de su Monti Acqua e costítuit s'intrada monumentali a is basciuras a palas, zonas de medas prégius de su disigiau Parcu de su Linas. Format sa strutura una gruta-galleria manna, impostada asuba de una série de spacaduras revessas cun diretzioni printzipali N-S e NE-SW cun una série de arramus lateralis de mannària importanti; unus cantu de custus, inundaus de unu totu, costítuint sa parti ativa. 

Sa gruta " no est sémpiri esístia e sémpiri at a esístiri" ma est su chi si podit biri de una série de mecanismus evolutivus de origini chimica e fisica acapiaus a sa natura calcàrea de is arrocas de custu territóriu. Su calcari de sei non si sciollit ma s'àcua proixina candu truessat is úrtimus pillus de s'atmosfera e apustis atóbiat sa terra si arricat de anidridi carbònica e bessit àtzida. S'àcua atzida est in gradu de corrodi su calcari, cambiendi su carbonau de càlciu in bicarbonau chi intamis si sciollit. S'àcua duncas at trabballau in is spacaduras sciollendi s'arroca e ddas at ammanniadas fintzas a sa mannària chi podeus biri oi. Est su chi si narat protzessu càrsicu. A s'atzioni chimica si aciungit cussa fisica generada de s'energia de unu frúmini chi currit, in fasi de prena s'àcua meda donat una velotzidadi de flussu chi arrannescit a trasportai sa brossa chi est tanti prus manna cantu prus arta est sa velotzidadi e sa portada de s'àcua; s'atzioni de arrasigadura de custus depòsitus funt de no pagu importu in s'evolutzioni de is cundotus càrsicus.


Cumenti eus nau, sa strutura chi at cunditzionau meda su svilupu de sa gruta est cussa costituida de spacaduras revessas cun diretzioni N-S, chi podit torrai a costruiri sighendi s'assi printzipali de sa galleria. Is spacaduras chi faint parti de custu sistema, totus cun immersioni faci a Ovest.


S'atzioni chimica de s'àcua no durat po sémpiri, candu, difatis, sa solutzioni de bicarbonau est prena (bolit nai chi s'àcua no est prus in gradu de sciolli) acontessit su mecanismu contràriu de su protzessu càrsicu, est a nai chi su bicarbonau arruit cun mecanismus de depòsitu lentus meda e chi portant a sa formatzioni de is depòsitus. Aintru de sa gruta ddoi at depòsitus a vaschixeddas postas una asuba de s'àtera is "gours" prus mannus de s' Itàlia, coladadas mannas meda e depòsitus stalàgmiticus, prus rarus intamis is stalatitis.


In s'intrada sud s'est scoberta in su 1912 sa mitza chi alimentàt s'acuedotu ausilàriu de Casteddu.
Sa bessida a cascada de s'àcua de sa mitza at fatu in manera de tzerriai sa gruta " Sa gruta 'e s'àcua arruta".

S'atzioni de s'Ómini, giai de s'antigóriu, est visíbbili beni; s'agataus, difatis, acanta de is arrestus de su chi fiat unu muru preistóricu chi serràt s'intrada de sa gruta; arrestus símbillis ddus agataus in s'intrada Nord. Scieus de sa bibliografia chi su muru chi serràt sa gruta teniat unu ladióri de cuatru metrus e si intràt de su costau e si calàt po médiu de una scala. A dolumannu no teneus documentatzioni fotogràfica, teneus scéti unu disénniu de Alberto Ferrero della Marmora, pubblicau imparis a sa descritzioni in s'òpera cosa sua "Voyage en Sardaigne". Su canónigu Angius puru fueddat de su muru e ndi fait sa desritzioni in s'òpera de Casalis "Dizionario geografico storico statistico commerciale degli Stati di S. M. Il Re di Sardegna". Pentzaus chi potzat èssiri bera s'ipòtesi de is studiosus chi intérpretant is murus cumenti a fortificatzionis difensivas de sa gruta chi cun probbabbilidadi est stétia abbitada in su períodu neolíticu.


S'atzioni de s'Ómini si torrat a fai intendi, a forti puru, in su períodu de rivolutzioni industriali. Su percursu naturali de is grutas, difatis, benit modificau meda in sa segunda mitadi de su 1800, cun sa costrutzioni de una strada in artu rispetu a su letu de s'arriu internu, chi truessat in longària totu sa gruta. Custa strada dd'iant fata is cuntzessionàrius de sa segada de is padentis in monti, su conti Pietro Beltrami e apustis cavalier Gaetano Semenza cun s'imprendidori Bernardo Fabbricotti. Sa costrutzioni de sa strada fiat stétia fata po fatzilitai su trasportu de sa linna e de su carboni in basciura ma fiat stétia puru un'agiudu mannu po su trasportu de is mineralis chi ndi beniat de is minieras asuba de sa gruta. Su trasportu dd'iant cuntzédiu a àterus puru cun su pagamentu de su pedàgiu in base a su tonnellàgiu trasportau. Fortzis est stétia una de is primu stradas a pedàgiu de su Rénniu de Itàlia apenas nàsciu.


Custa caraterística dda rendit una de is cuatru grutas naturalis innui si podit passai cun is màchinas (is àteras funt is grutas de Mas d'Azil in Frància, longa 450 metrus; sa segunda est sa Cueva dell'Agua in Ribadesella, una biddixedda de is Astúrias in Spagna, sa gruta tenit 300 metrus de longària; s'úrtima est sa Jenolan Cave in Austràlia chi est longa 150 metrus). Po is caraterísticas cosa sua sa nosta est una de is pagus grutas atzessivas a su turismu de is personas disàbbilis.